Verlatingsangst: hoe te herkennen en wat te doen

Tref je wel eens een oorlogsgebied aan wanneer je thuiskomt: ontplofte kussens, krassen in je voordeur of zelfs een ongelukje? Of zeggen je buren soms dat je hond zo veel blaft terwijl je dat zelf nooit meemaakt? Het zou kunnen dat je hond verlatingsangst heeft.

Wat is verlatingsangst?

Verlatingsangst is een informele verzamelnaam voor allerlei problemen die uitsluitend wanneer je weg bent, of gaat, optreden. Officieel groeperen we deze gedragsproblemen onder de term ‘verlatingsprobleem’ en niet ‘verlatingsangst’. Verlatingsangst zelf is slechts één van de gedragsproblemen binnen de categorie verlatingsproblemen. Om het makkelijk te houden gebruik ik in de populaire term 'verlatingsangst' in plaats van 'verlatingsprobleem'.

Symptomen van verlatingsangst

De volgende problemen zijn mogelijke tekenen van verlatingsangst:

1. Huilen of blaffen
2. Vernielen
3. Ongelukjes
4. Agressie: honden kunnen je proberen tegen te houden wanneer je naar buiten loopt

Let op: deze problemen kunnen ook allemaal een andere oorzaak hebben. Om ze aan verlatingsangst te kunnen koppelen moeten ze uitsluitend optreden wanneer je weg gaat of bent.

Extreme verlatingsangst kan zo ver gaan dat de hond zich ernstig bezeert: uitgescheurde klauwen, gebroken tanden en zelfs gebroken poten en snijwonden omdat ze door een gesloten raam vanuit de bovenverdieping zijn gesprongen. Het kan dus best heftig worden.

Gelukkig blijft het, bij de meeste honden, bij subtielere gedragingen zoals:

1. Obsessief naar de deur of het raam blijven kijken
2. Rusteloos gedrag, zoals ijsberen
3. Gedreven opluchting en opwinding wanneer je terugkomt
4. Je als een schaduw door het huis volgen

Probeer de subtielere tekens niet te bagatelliseren: je hond zou er alsnog onder kunnen lijden, ook al doet hij/zij dat stilletjes.

Zijn sommige honden gevoeliger voor verlatingsangst?

Absoluut. We zien het bijvoorbeeld vaker dan gemiddeld bij honden die vaker herplaatst zijn, waarschijnlijk omdat een stabiele vertrouwensband met hun mens vormen elke keer moeilijker wordt. Honden die te jong (jonger dan 8 weken is een algemene richtlijn) van hun moeder worden gescheiden lopen ook een hoger risico op verlatingsangst.

We zien het ook vaker bij bepaalde rassen, rassen die voor het gezelschap werden gefokt of meute honden, zoals Beagles en allerlei basset rassen bijvoorbeeld.

Honden die een tijd lang de hele dag met jou samen thuis zijn gebleven, en daarna abrupt weer alleen thuis moeten blijven, bijvoorbeeld na je zwangerschapsverlof of na een lange periode van Corona-thuiswerken, zijn ook een behoorlijke hoogrisicogroep.

Verlatingsangst trainingsschema

Als je hond aan verlatingsangst lijdt, pak je dit aan door het alleen thuis zijn minder heftig te maken. Dit doe je door een opbouwschema te gebruiken waarmee je de hond voorzichtig blootstelt aan het feit dat je weggaat. Telkens een stapje meer zonder dat hij/zij overstuur of gespannen raakt.

Het doel

De strategie om het doel te bereiken kan variëren, maar de doelen zijn voor iedereen hetzelfde:

1. Aan je vertrek leren wennen: Je hond minder gevoelig laten worden voor tekenen dat je straks weggaat (je bent dus nog niet weg)
2. De duur opbouwen: Je hond leren ontspannen wanneer deze alleen thuis is, en dit gedurende steeds langere periodes

Het stappenplan

De doelen bereiken doe je in twee achtereenvolgende fases:

Fase 1: stress afbouwen vóór het weg gaan

Begin met je hond aan te leren dat het feit dat je aanstalte maakt om weg te gaan niet zo erg zijn. De tekenen dat je straks misschien weggaat maakt sommige honden bij voorbaat al gespannen. Wanneer je je sleutels pakt, bijvoorbeeld. Deze honden zijn voorbestemd om gespannen te zijn tegen de tijd dat je daadwerkelijk de deur uitgaat. Het is balangrijk om eerst de hond rustig te leren blijven wanneer je voorbereidingen treft om weg te gaan, voordat je deze kunt leren rustig alleen thuis te blijven.

Deze trainingsessies kun je ‘sandwichen’ noemen. Je begint namelijk met een startwoordje (bijvoorbeeld: "bye"!) en een eindwoordje (bijvoorbeeld "klaar"!) en daartussen sandwicht je je trainingsessie. Dit vertelt de hond precies wanneer de training begint en wanneer het stopt. Dit is rustgevend voor angstige honden en het geeft ze duidelijkheid.

Hoe doe je dat?

Je zegt jouw startwoordje. Daarna ga je rustig de voorbereidingen treffen die je normaal gesproken doet vóór je weggaat (schoenen en jas aan trekken, sleutels pakken, etc). Doe dit in vol zicht van de hond, zodat je weet dat hij/zij dit daadwerkelijk doorheeft. Op het moment dat de hond iets alerter lijkt te raken – een iets langere blik is teken genoeg – zeg je je eindwoordje en doe je alle stapjes in omgekeerde volgorde (bijv. je deed je schoenen aan. Na je eind woordje, doe je je schoenen weer uit). Vervolgens ga je weer verder met wat je aan het doen was voordat je het beginwordje zei. Herhaal dit keer op keer achter elkaar zodat je, binnen vijf minuten, al een aantal sessies hebt kunnen houden. Stop telkens op het moment dat de hond zich af begint te vragen of je wel/niet weggaat (dat zie je aan hoe hij/zij naar je kijkt, hoe veel spanning en alertheid er in zit). Let op: stop vóór de hond daadwerkelijk gespannen raakt.

Streef ernaar om telkens meer vertrek stappen aan je ‘sandwich’ toe te voegen. Het belangrijkst hierin is om de sessie altijd op tijd te stoppen.

Voorbeeld:

1. 1. Zeg ‘bye’
   2. Pak je schoenen
   3. Je hond kijkt naar je
   4. Zeg ‘klaar’
   5. Doe je schoenen weer in de kast
   6. Pak waar je vóór de training sessie bezig mee was (bijv. de afwas) weer op.

Pas vanaf het moment dat het duidelijk goed gaat (de hond kijkt amper op wanneer je je schoenen oppakt), voeg je extra stappen toe. Je zou nu, bijvoorbeeld, ook je schoenen aan kunnen doen:

1. Zeg ‘bye’
2. Pak je schoenen
3. Doe ze aan
4. Je hond kijkt naar je
5. Zeg ‘klaar’
6. Doe je schoenen weer uit
7. Doe je schoenen weer in de kast
8. Pak waar je vóór de training sessie bezig mee was weer op.

Ga zo door tot het punt dat je zelfs de voordeur uitlopen hebt kunnen toevoegen zonder dat jouw hond hier gespannen op reageert. Wanneer dit goed gaat kun je aan de volgende fase beginnen.

Fase 2: Duur opbouwen

Voor deze fase is het handig als je beelden van je hond op afstand op kan nemen. Dit hoeft geen dure oplossing te zijn als je een oude smartphone hebt liggen is dit voldoende, er zijn hier tegenwoordig allerlei apps voor.

In deze fase, zien je sessies er zo uit:

1. Zeg ‘bye’
2. Pak je schoenen
3. Doe ze aan
4. Loop de deur uit
5. Doe de deur achter je dicht
6. Blijf een tijdje weg
7. Je hond kijkt naar de deur?
8. Loop weer naar binnen
9. Doe je schoenen weer uit
10. Doe je schoenen weer in de kast
11. Zeg ‘klaar’
12. Pak waar je vóór de training sessie bezig mee was weer op.

‘Een tijdje’ is in het begin maar een paar seconden. Dit bouw je geleidelijk op, in kleine stapjes. In het begin bouw je op in stapjes van 1 minuut, zelfs. Na een tijdje kun je grotere stapjes nemen. Wanneer je hond al rustig 10 minuten zonder probleem alleen kan blijven, zou je bijvoorbeeld met een stapje van 5 minuten omhoog kunnen gaan. Met de tijd worden de stappen omhoog steeds groter.

Er valt geen vast opbouwschema te schrijven omdat iedere individuele hond het tempo bepaalt. Sommigen raken snel gewend terwijl dit voor anderen lastiger is. Wat is ‘het tempo van de hond volgen?’ Je stopt de sessie telkens wanneer je hond nog relaxt is. Je wacht niet tot dat de hond onrustig wordt. Ga je door de grenzen van je hond heen, dan loop je juist risico op een verergering.

De hond voorlopig helemaal niet alleen thuislaten

Het grootste struikelpunt met verlatingsangst training is de training helemaal niet. Waar je de meeste inspanning in zal zetten is management.

Idealiter, laat je tijdens de trainingsperiode (gemiddeld zes weken) de hond nooit alleen thuis – althans, niet langer dan wat hij of zij aankan. Hoe doe je dat in het begin wanneer je hond geen minuut alleen kan blijven? Hoe doe je boodschappen; wat als je naar de dokter moet?

Met een beetje planning lukt het gelukkig vaak wel: aan een creatieve combinatie van je buren, gezinsleden, de hond naar werk nemen, vrienden en een uitlaatservice heb je al veel.

Gelukkig is de heftigste ‘management’ periode tijdelijk: je hond zal hopelijk, door je training, steeds langer thuis kunnen blijven waardoor je steeds meer vrijheid overwint.

Verlatingsangst s' nachts

Als je hond uitsluitend s' nachts verlatingsangst heeft, kan je hem/haar geleidelijk aanleren door de bench of zijn/haar mand steeds verder weg van je bed te bewegen.

Je begint dus met de mand in je slaapkamer, en je beweegt het geleidelijk iedere nacht telkens verder weg van je bed. Op een bepaald moment is de mand bijna bij de deur, dan door de deur, dan in de gang.

Als je hond er pas is, kan het verstandig zijn om de eerste nachten samen met je hond in de woonkamer te besteden, door zelf op een kampeerbedje beneden te slapen.

Dit vergt allemaal aanpassing en creativiteit, maar het geeft je hond de kans om zich s’ nachts veilig te leren voelen. Soms is het allemaal even te veel voor je hond en in het begin die ruimte geven kan het duwtje zijn dat je hond nodig had.

Verlatingsangst: wat moet je niet doen?

• Je hond 'uit laten huilen'

‘Ferberizing’ – zoals dat heet – komt erop neer dat je je hond voor een bepaalde situatie ‘hardt’ door deze in een situatie te dwingen totdat hij/zij het rustig kan beleven. In dat geval laat je jouw hond huilen wanneer deze alleen thuis is, om hem/haar hierdoor te laten ‘wennen’ aan het alleen-thuis zijn. Op een bepaald moment stopt de hond hierdoor met huilen, natuurlijk. Dat werkt mooi op papier maar in het echt richt deze methode vaak meer schade toe dan dat het helpt.

Hier moet je wel een onderscheid maken tussen de hond die moppert omdat deze het gezelliger bij je vindt en een hond die daadwerkelijk overstuur raakt. Met de eerste zou je 'Ferberizing' kunnen overwegen. Denk er wel goed over na omdat als je je vergist en de hond daadwerkelijk overstuur is, maak je het probleem misschien (veel) erger.

Kies bij twijfel dus voor de langzame en geleidelijke methode.

• Je hond straffen

De hond straffen wanneer hij/zij huilt kan werken - ‘werken’ in de zin dat de hond stil is. Je hond is stil maar aan het onderliggende probleem heb je helaas niets gedaan.

Dit is symptoombestrijding en hiermee loop je het risico dat het probleem in andere vorm terugkomt (bijv. dwangmatig aan eigen voorpootjes likken, en dit tot bloedens toe).

Pas wanneer je terugkomt je hond straffen, voor bijvoorbeeld de puinhoop die deze heeft aangericht, is evenmin een fijn plan omdat de hond, tegen die tijd, geen idee meer heeft waar je boos over bent. De hond denkt nu: “Ik was zo opgelucht dat je terugkwam maar nu ben je boos.” Ook dit kan een verlatingsprobleem vaak erger maken.

De hond straffen voor zijn/haar verlatingsprobleem is dus niet alleen dieronvriendelijk, maar ook ineffectief.

Medicatie bij verlatingsangst

Voor sommige honden – vooral de honden die al een tijd met het probleem kampen – is training alleen niet genoeg. Ongeacht hoe goed je het doet, lijken ze na een bepaald punt niet meer vooruit te kunnen gaan. Voor deze honden kan je misschien gedragsmedicatie - naast de training - overwegen.

Vraag je dierenarts om je door te verwijzen naar een gekwalificeerde (gedrags)dierenarts die het geschikte middel voor kan schrijven.

Hoelang kan een hond alleen thuisblijven?

Zelfs honden zonder verlatingsangst hebben hun grenzen in hoelang zij alleen thuis kunnen blijven. Na ongeveer vijf uur, zijn veel honden het wel een beetje zat. De ene hond kan hier beter mee omgaan dan de ander, maar probeer aanpassingen te maken in je leven zodat ze niet urenlang alleen thuis hoeven te blijven.

Ga er ook niet van uit dat je hond goed tegen alleen-zijn kan omdat je geen puinhoop aantreft, of omdat de buren niet klagen. We komen verlatingsangst vaak per ongeluk tegen. Film bijvoorbeeld eens de situatie als je niet thuis bent.

Conclusie

Er zijn talloze manieren om je hond zich meer ontspannen te leren voelen wanneer hij/zij alleen thuis is. Hoe je het ook aanpakt, doe dit geleidelijk en altijd op een manier die de hond prettig vindt. Als je vermoedt dat je hond aan verlatingsangst lijdt, probeer het vooral niet te lang zelf op te lossen en neem contact op met een gekwalificeerde gedragstherapeut(e).

Succes met je training!